Επωνύμως…

Παλεύουμε, σχεδιάζουμε, υλοποιούμε πότε το ένα έργο, πότε το άλλο, κόβουμε «ψηφιακές κορδέλες», αλλά πάλι προτελευταίοι και ιδρωμένοι είμαστε! Καλά που υπάρχει και η Ρουμανία, δηλαδή, που βρίσκεται σταθερά στην τελευταία θέση στην Ευρώπη, αλλά -που θα πάει;- κάποια μέρα θα μας περάσει κι αυτή, γιατί μάλλον δείχνει να το παλεύει περισσότερο – και κυρίως πιο αποτελεσματικά…

Πώς να μην γκρινιάζεις για τα του οίκου μας, αν δεις τα πρόσφατα στοιχεία του Eurostat, της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας, σ’ ό,τι αφορά στο ποσοστό του πληθυσμού που χρησιμοποιεί το Διαδίκτυο…

Μόνο το 72% των Ελλήνων πολιτών δήλωσε ότι «μπήκε» (για οποιονδήποτε λόγο) στο Internet, το προηγούμενο τρίμηνο, ποσοστό αρκετά χαμηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, που είναι 85%.

Και -για να μεταφράσουμε τους αριθμούς σε ουσία- η χώρα μας εξακολουθεί, παρά τις προσπάθειες που λέγαμε προηγουμένως, να παρουσιάζει τεχνολογική υστέρηση, η οποία, προφανώς, έχει να κάνει με τον σχετικά μικρό αριθμό ευρυζωνικών συνδέσεων, λόγω αργοποριών στην υλοποίηση των δικτύων νέας γενιάς.

Θα μου πείτε, το παλεύουμε… Όντως, έργα ανακοινώνονται, συνεργασίες γίνονται, επαίνους ακούμε για το ένα και το άλλο, αλλά… η υστέρηση, υστέρηση. Γιατί, βέβαια, όσο εμείς προσπαθούμε, όλοι οι άλλοι δεν κάθονται να μας περιμένουν.

Προχωράνε κι αυτοί, με μεγαλύτερη ταχύτητα, μάλιστα – κι άντε εσύ, μετά να τους προλάβεις, την ώρα που προσπαθείς να κρατηθείς από το κάγκελο του τελευταίου βαγονιού. Και μη μου βρείτε σαν δικαιολογία ότι υπάρχει και η Ρουμανία – μόλις μια ποσοστιαία μονάδα πίσω μας είναι, στο 71%, και δείχνει να έχει μεγαλύτερη ορμή από εμάς!

Ίσως, πάλι, να το ’χει ο νότος, αφού στις προηγούμενες από εμάς θέσεις, βρίσκονται η Ιταλία και η Πορτογαλία – σε αντίθεση με τον ψυχρότερο Βορά που, με πρώτη τη Δανία (98% των πολιτών της «μπήκαν» στο Internet το τελευταίο τρίμηνο) δείχνει αφενός ότι είναι περισσότερο προηγμένος τεχνολογικά, αφετέρου ότι οι πολίτες του έχουν αναπτύξει την ανάλογη ψηφιακή κουλτούρα – και δεν φταίει μονάχα το κρύο γι’ αυτό…

Όσο για το τι κάνουν οι Ευρωπαίοι στο Διαδίκτυο, το Eurostat έρχεται πάλι να μας φωτίσει: κατά κύριο λόγο επικοινωνούν μεταξύ τους – στο 73% φτάνει η χρήση για e-mail, στο 42% για βιντεοκλήσεις, ενώ στο 56% φτάνουν εκείνοι που το αξιοποιούν για να κρατάνε επαφή με «φίλους» στο πλαίσιο των κοινωνικών δικτύων.

Προφανώς, περισσότεροι (70%) είναι εκείνοι που το αξιοποιούν για να βρίσκουν πληροφορίες με τη βοήθεια μηχανών αναζήτησης, ενώ συνεχίζει να ανεβαίνει ο δείκτης (έπιασε το 54%, δηλαδή ο ένας στους δυο και κάτι ακόμα) για τη διεξαγωγή τραπεζικών εργασιών από υπολογιστή ή smartphone (βλέπε, e- και m-banking).

Έχει και άλλα ενδιαφέροντα ο κατάλογος:

οι Ευρωπαίοι αξιοποιούν, βεβαίως, το Διαδίκτυο για την πώληση προϊόντων και υπηρεσιών μέσω ηλεκτρονικών καταστημάτων και μη (19%), για να κλείσουν ραντεβού με κάποιο επαγγελματία (17%), για να αναζητήσουν πληροφορίες σε θέματα υγείας (ο ένας στους δυο, με ποσοστό 52%), για να παίξουν ή να «κατεβάσουν» παιχνίδια (29%), για να ακούσουν μουσική μέσω διαδικτυακού ραδιοφώνου (48%), να δουν τηλεόραση (36%) και να παρακολουθήσουν διαφημιστικά βίντεο (26%) ή βίντεο μέσω υπηρεσιών διαμοιρασμού, όπως το YouTube (53%).
Σ’ ό,τι αφορά στην Ελλάδα, κι εδώ η αναζήτηση πληροφοριών για αγαθά και υπηρεσίες βρίσκεται ψηλά στις προτιμήσεων των συν-Ελλήνων (65%), η λήψη και την αποστολή e-mail παρομοίως (54%), όπως και η συμμετοχή σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης (53%).

Ακολουθώντας τη γενικότερη διεθνή τάση, το 43% των Ελλήνων χρησιμοποιεί το Internet για να βρει πληροφορίες σχετικά με ζητήματα υγείας, όμως εξαιρετικά χαμηλή είναι η χρήση στο εμπόριο, για την πώληση αγαθών (μόλις 3%…) ή για να κλείσει συνάντηση με κάποιον επαγγελματία (7%).

Τι λέγαμε προηγουμένως (πέρα από την υστέρηση στις υποδομές) για την έλλειψη κουλτούρας;

Για τους περισσότερους, οι καταναλωτές προτιμούν τα ηλεκτρονικά καταστήματα για τις χαμηλότερες τιμές ή για την ευκολία να κάνεις αγορές καθισμένος στην πολυθρόνα του σπιτιού σου. Όμως, ένας επιπλέον λόγος είναι ότι στο Διαδίκτυο μπορείς να βρεις προϊόντα που είναι πολλές φορές εξαιρετικά δύσκολο να βρεις σε φυσικά καταστήματα.

Θα φέρω ένα παράδειγμα για να γίνω κατανοητός: πριν από μερικά χρόνια έψαχνα να αγοράσω ένα USB flash drive με χωρητικότητα 256 GB. Δεν ήταν -και ούτε είναι ακόμη φθηνό- αλλά το πρόβλημα μου ήταν ότι δεν μπορούσα να το βρω σε κάποιο φυσικό κατάστημα με προϊόντα τεχνολογίας. Σε online καταστήματα, όμως, υπήρχε. Και μπορεί να χρειάστηκε να περιμένω μία εβδομάδα αλλά ήρθε και έκανα τη δουλειά μου.

Ο λόγος που έκανε μία εβδομάδα για να έρθει ήταν πολύ απλά γιατί το κατάστημα από όπου το αγόρασα (σ.σ. το ίδιο θα συνέβαινε και με τις υπόλοιπες επιλογές μου) δεν το είχε σε απόθεμα. Και χρειάστηκε να το παραγγείλει από τον διανομέα του. Γι’ αυτό και άργησε. Επειδή μπορώ να καταλάβω πως λειτουργεί το σύστημα, ήμουν σε θέση να κατανοήσω γιατί άργησε να έρθει.

Όμως, πολλοί καταναλωτές δεν θα το καταλάβουν. Ιδίως από τη στιγμή που οι ιθύνοντες των καταστημάτων αντί να αναφέρουν ότι η αποστολή του προϊόντος χρειάζεται 5-7 εργάσιμες ημέρες για να φθάσει στον πελάτη, γράφουν 1-3 ημέρες προκειμένου να μη χάσουν τον πελάτη. Κάτι που κατά την προσωπική άποψη μου αποτελεί μεγάλο λάθος.

Το πραγματικό ζήτημα, όμως, δεν είναι άλλο από τη σωστή διαχείριση των αποθεμάτων που κάνει μία επιχείρηση. Πολύ απλά, είναι αδύνατο να έχει διαθέσιμους όλους τους κωδικούς. Αυτό είναι μάλλον λογικό. Θα πρέπει, όμως, να κάνει τις προβλέψεις εκείνες που θα του επιτρέπουν να μην χρειάζεται ο πελάτης να περιμένει μία εβδομάδα ή ακόμη και 10 ημέρες μέχρι να φθάσει το προϊόν που έχει παραγγείλει στο σπίτι του.

Γιατί αν χρειάζεται τόσο χρόνο, δεν έχει κανένα νόημα να το παραγγείλει από κάποιο ελληνικό κατάστημα. Και με εξαίρεση τα βιβλία δεν νομίζω ότι υπάρχουν και πολλά προϊόντα που να θέλει κάποιος Έλληνας καταναλωτής και να μην μπορεί να τα βρει στο εξωτερικό.

Σωστές προβλέψεις σημαίνει αξιοποίηση των δεδομένων που έχει στη διάθεση της η επιχείρηση και ειδικά το κατάστημα. Από εκεί μπορείς να δεις κάποιες τάσεις και να προβλέψεις τι χρειάζεσαι να έχεις στην αποθήκη σου, ποια θα είναι τα προϊόντα που θα πουληθούν περισσότερο τις επόμενες εβδομάδες. Δεν είναι εύκολο, αλλά είναι απαραίτητο. Η σωστή διαχείριση των αποθεμάτων μπορεί να αποτελέσει το κλειδί για την επιτυχία

Κανείς δεν αμφιβάλλει πιά πως ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι πλέον εκ των ων ουκ άνευ για μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις, οργανισμούς, ΕΠΕ/ΟΕ/ΕΕ, μονοπρόσωπες, πολυπρόσωπες κι ό,τι βάλει ο νους του ανθρώπου, καθώς όλοι εκόντες – άκοντες είμαστε υποχρεωμένοι να προσαρμοστούμε στα κελεύσματα των καιρών και να περάσουμε από την αναλογική στην ψηφιακή εποχή, με τα τόσα πλεονεκτήματα.

Φυσικά, για να γίνει κάτι τέτοιο χρειάζονται αφενός άλλα μυαλά (μ’ άλλα λόγια, διαφορετική κουλτούρα και τρόπος σκέψης/αντιμετώπισης των πάντων - όχι απλώς μετατροπή του παραδοσιακού μπάχαλου σε e-μπάχαλο), αφετέρου κάποιος φορέας, ένα «όχημα» που θα επιτρέψει και θα διευκολύνει αυτή τη μετάβαση.

Κι αν τα μυαλά δύσκολα αλλάζουν από τη μια μέρα στην άλλη («για να γυρίσει ο ήλιος, θέλει δουλειά πολλή», που λέει και ο ποιητής, όσες κι αν είναι οι πιέσεις), το «όχημα» δεν είναι πλέον καθόλου δύσκολο να βρεθεί και να αξιοποιηθεί κατάλληλα – για την ακρίβεια, είναι πανεύκολο.

Το cloud (το υπολογιστικό νέφος, όπως το μεταφράζουμε στη γλώσσα μας, αν και όλοι τον αγγλικό / διεθνή όρο χρησιμοποιούν…) είναι εδώ, ώριμο από τεχνολογική άποψη και έτοιμο να εξυπηρετήσει κάθε εφαρμογή και κάθε ανάγκη. Κι αυτό συμβαίνει με ολοένα ταχύτερο ρυθμό πλέον, όπως φάνηκε τις τελευταίες ημέρες από τις ανακοινώσεις δυο ιστορικών και ηγέτιδων εταιριών στον χώρο του ICT, της SAP και της Oracle.

Η πρώτη δημοσιοποίησε τα αποτελέσματα έρευνας, την οποία υλοποίησε για λογαριασμό της η Forester Consulting, από τα οποία προκύπτει ότι η πλειοψηφία των επιχειρηματιών στο χώρο της λιανικής θέτουν ως προτεραιότητά τους, για το παρόν και το εγγύς μέλλον, την αξιοποίηση του cloud σε όλο το μήκος και το πλάτος της δραστηριότητάς τους: από την ψηφιοποίηση της εφοδιαστικής τους αλυσίδας ως τις «έξυπνες» τεχνολογίες για βελτίωση των πωλήσεων και τις νέες μεθόδους πληρωμών.

Μάλιστα, ο χώρος του retail δείχνει αξιοθαύμαστη προσαρμοστικότητα στα νέα δεδομένα της αγοράς, καθώς το 81% των ερωτηθέντων επιχειρηματιών ολοκλήρωσε ήδη τον ψηφιακό μετασχηματισμό (έναντι 55% σε άλλους κλάδους).

Οι ερωτηθέντες επέλεξαν το Internet of Things (88%), τα real-time analytics (86%) και το machine learning (84 %) ως πιο αγαπημένες τεχνολογίες στο πλαίσιο του ψηφιακού μετασχηματισμού, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία (92%) δηλώνει πως η μετακίνηση των επιχειρηματικών διαδικασιών τους στο cloud θα διευκολύνει τη μετάβαση όλου του οικοσυστήματός τους στην ψηφιακή εποχή. Αλλά, είπαμε – «θέλει δουλειά πολλή» κι οι περισσότεροι μόλις ξεκινήσανε…

Από την άλλη, η Oracle προτείνει τις δικές της «συνταγές» (πολλές από αυτές, μάλιστα, παρουσίασε σε αρκετές χιλιάδες συνέδρους, στο πλαίσιο του πρόσφατου Open World 2019, στο Λονδίνο) με στόχο την ταχύτερη μετάβαση στη νέα εποχή, οι οποίες αφενός περιστρέφονται γύρω από το σύνθημα «τα πάντα-as-a-Service», αφετέρου έχουν ως «κορωνίδα» την αυτόνομη βάση δεδομένων (αρχικά για Transaction Processing και Data Warehouse), που η εταιρία παρουσίασε πέρυσι, με κύριο δέλεαρ ότι κάνει τα πάντα μόνη της: δηλαδή, μόνη της λειτουργεί, μόνη της παίρνει τα κατάλληλα μέτρα ασφαλείας και μόνη της επιδιορθώνεται, όποιο πρόβλημα προκύψει στην πορεία.

Μάλιστα, ο (ήσυχος, κατά τα άλλα) χρήστης, που «κερδίζει» τον χρόνο ρύθμισης / συντήρησης και μπορεί να ασχοληθεί μ’ άλλα σημαντικά πράγματα, έχει τη δυνατότητα να ρυθμίσει μόνος του τον βαθμό αυτονομίας που θέλει να αφήσει στη βάση, ζυγίζοντας τα υπέρ και τα κατά, ανά περίπτωση.

Φυσικά, κοινός παρονομαστής και καταλύτης σ’ όλα αυτά, παραμένει η αξιοποίηση του cloud, όπου κάθε επιχείρηση ή οργανισμός μπορεί να επιλέξει τη «συνταγή» που του ταιριάζει, με το ανάλογο, φυσικά, τίμημα παίρνοντας ως αντάλλαγμα μεγαλύτερη ταχύτητα, υψηλότερη αποδοτικότητα, μικρότερο κόστος και ταχύτερη ολοκλήρωση του αναγκαίου (για τη διατήρηση στη ζωή) ψηφιακού μετασχηματισμού.

Ουδεμία έκπληξη, λοιπόν, από το γεγονός ότι οι προβλέψεις για τον ρυθμό ανάπτυξης του cloud έχουν ήδη ξεπεραστεί από την πραγματικότητα…

Τα περισσότερα online καταστήματα ποντάρουν στις χαμηλές τιμές προκειμένου να προσελκύσουν πελάτες. Η «μάχη» για να εμφανιστείς πιο ψηλά στις αναζητήσεις του Skroutz είναι κάθε φορά μεγάλη και πολλές φορές παίζεται κυριολεκτικά στα δεκαδικά ψηφία.

Με τα online καταστήματα λοιπόν να κινούνται ούτως ή άλλως με χαμηλά περιθώρια κέρδους, πολλές φορές έχω αναρωτηθεί για το αν θα πρέπει οι διαδικτυακοί έμποροι να συμμετέχουν στις εκπτώσεις, μία παράδοση που όπως είναι προφανές έρχεται από τον φυσικό κόσμο.

Κατ’ αρχήν, να επισημάνω ότι τις εκπτώσεις προσωπικά τις συνδυάζω με τα φυσικά καταστήματα. Δεύτερον, έχω την αίσθηση ότι έχουμε φθάσει πλέον σε ένα σημείο που η περίοδος που δεν υπάρχουν εκπτώσεις κατά τη διάρκεια της χρονιάς είναι μικρότερη από εκείνη των εκπτώσεων.

Ιδίως μετά και την «έλευση» του Black Friday, το οποίο κάθε χρόνο όλο και επεκτείνεται χρονικά σε σημείο που αρχίζεις να αναρωτιέσαι αν θα φθάσει σύντομα να αποκαλείται Black Month ή έστω Black Week.

Οι εκπτώσεις είναι τόσες πολλές που πολλές φορές δεν καταλαβαίνεις πότε ξεκινάνε και πότε σταματάνε. Ιδίως στο online κομμάτι, όπου οι προσφορές αποτελούν κάτι που γίνεται σχεδόν σε καθημερινή βάση και σε κάθε newsletter που φθάνει στο email μου, υπάρχουν τουλάχιστον 2-3 προσφορές προϊόντων σε εξαιρετικά χαμηλή τιμή.

Αντίστοιχη με εκείνη που θα είχε την περίοδο των εκπτώσεων. Πρακτικά, τα online καταστήματα μοιάζουν να είναι σε διαρκή περίοδο εκπτώσεων!

Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να αποφεύγουν να συμμετέχουν στις εκπτώσεις; Υπό την έννοια να μην αναφέρουν ότι κάνουν εκπτώσεις την περίοδο των εκπτώσεων; Η προσωπική μου άποψη είναι πως όχι, θα πρέπει να «συμμετέχουν» στις εκπτώσεις, τουλάχιστον ονομαστικά.

Καλύτερες τιμές σε πολλές περιπτώσεις είναι δύσκολο να κάνουν αλλά η ψυχολογία των καταναλωτών είναι τέτοια που πρέπει να τους λες ότι κάνεις εκπτώσεις, ακόμη και αν δεν κάνεις κάτι διαφορετικό σε σχέση με αυτό που έκανες πριν από 1 μήνα.

Όλα είναι θέμα ψυχολογίας και στο θέμα των αγορών, η ψυχολογία των καταναλωτών αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα κλειδιά της πώλησης. Έχεις ευχαριστημένους πελάτες, θα κάνεις καλές πωλήσεις.

Έχει δυσαρεστημένους; Ακόμη και αν είσαι 50% κάτω από τον ανταγωνισμό, θα αντιμετωπίσεις πολλά προβλήματα.

Όσοι πιστεύουν ότι οι Έλληνες καταναλωτές δεν έχουν αρχίσει να συνδυάζουν τα ψηφιακά με τα φυσικά κανάλια πωλήσεων, το μόνο βέβαιο είναι πως θα πρέπει να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους.

Ιδίως από τη στιγμή που ο αριθμός των Ελλήνων που αγοράζουν online έχει πλέον ξεπεράσει τα 4 εκατομμύρια και οδεύει ταχύτατα προς τα 5 εκατομμύρια, όπως δείχνουν όλες οι τελευταίες έρευνες και μελέτες. Μελέτες, οι οποίες τονίζουν ότι η πολυκαναλική συμπεριφορά ήρθε για να μείνει και θα αποτελέσει την βασική τάση για τα επόμενα χρόνια.

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικού Εμπορίου (ELTRUN) του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, οι Έλληνες online αγοραστές θα συνεχίσουν την πολυκαναλική τους συμπεριφορά και μάλιστα με αυξητικές τάσεις.

Το 2018, τα δύο τρίτα των συνολικών φυσικών αγορών το πραγματοποίησαν αφού έψαξαν ή ενημερώθηκαν online, όταν το 2017 το έκανε για μία στις δύο αγορές.

«Αυτό προσδιορίζει την σημασία του ψηφιακού μάρκετινγκ ασχέτως ψηφιακού ή φυσικού καναλιού πώλησης και της αναμενόμενης αύξησης στις επενδύσεις στα ψηφιακά κανάλια προώθησης για τα επόμενα χρόνια» σημειώνεται στην πρόσφατη μελέτη του ELTRUN.

Από τι επηρεάζονται; Κατ’ αρχήν από newsletter που λαμβάνουν (52%), από διαφημίσεις σε sites που επισκέπτονται (33%), από ενημερώσεις που λαμβάνουν στο κινητό (31%), από διαφημίσεις στις μηχανές αναζήτησης (19%), από διαφημίσεις στο Facebook (16%), ακόμη και διαφημίσεις στο YouTube (13%).

Το φυσικό κατάστημα δεν πρόκειται, πάντως, να μην …επιβιώσει. Το 1/4 των συνολικών διαδικτυακών αγορών από τους online αγοραστές έγινε αφού πραγματοποιήθηκε επίσκεψη σε φυσικό κατάστημα.

«Αυτό δικαιολογεί γιατί μεγάλες αλυσίδες φυσικών καταστημάτων άρχισαν να επενδύουν πλέον στο omnichannel εμπόριο με την ψηφιακή αναβάθμιση της εμπειρίας των καταναλωτών εντός των φυσικών καταστημάτων για να ξεπεράσουν το «show-rooming» πρόβλημα» σημειώνεται χαρακτηριστικά.

Κρατείστε ότι το 42% των Ελλήνων online καταναλωτών αναζητούν πληροφορία στο διαδίκτυο για προϊόντα ενώ βρίσκονται εντός καταστήματος και το 38% αφού επισκέπτονται κάποιο φυσικό κατάστημα και στη συνέχεια το αγοράζουν online.

Τα παραπάνω στοιχεία επιβεβαιώνουν την αίσθηση που υπάρχει εδώ και τουλάχιστον 2-3 χρόνια: οι μεγάλες αλυσίδες με φυσικά καταστήματα θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στα ψηφιακά κανάλια τους, ενώ τα ηλεκτρονικά καταστήματα δεν αρκεί να έχουν καλές τιμές και ένα όμορφο site, αλλά θα πρέπει να δώσουν έμφαση και σε τομείς όπως είναι το newsletter και η παρουσία τους στα social media.

Επίσης, τα στοιχεία επιβεβαιώνουν τη σημασία που έχει πλέον το smartphone στις αγορές των καταναλωτών. Πολύ απλά, γιατί αυτό χρησιμοποιούν οι καταναλωτές όταν είναι σε ένα φυσικό κατάστημα προκειμένου να ελέγξουν τιμές και χαρακτηριστικά και με αυτό επίσης κάνουν πλέον όλο και περισσότερες αγορές.

Το σημείο πάντως που πρέπει να προσέξουν περισσότερο όλοι όσοι δραστηριοποιούνται στο χώρο του ηλεκτρονικού εμπορίου είναι αυτό της κοινής εμπειρίας σε όλα τα κανάλια που κινούνται. Η εμπειρία που έχει ο πελάτης σε ένα κανάλι τον επηρεάζει και σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι δεν φθάνει να έχεις καλή σελίδα στο Facebook, πρέπει και το site σου να είναι εξαιρετικό. Δεν φθάνει το φυσικό κατάστημα να προσφέρει καλή εμπειρία και το Facebook σου να είναι παρατημένο. Δυστυχώς -ή ευτυχώς- πρέπει να είσαι σε όλα καλός.

Κάθε μεγάλη εκδήλωση στο χώρο της τεχνολογίας, σαν τη CeBIT παλιότερα, την IFA του Βερολίνου που ακόμα κρατάει, το επικό MWC που θα γίνει τον ερχόμενο μήνα στη Βαρκελώνη ή το αειθαλές CES που γίνεται τούτες τις μέρες στο Λας Βέγκας, εθιμικά συνδυάζεται με κάποια σημαντική έρευνα, είτε γενικότερη είτε για κάποιο από τα «καυτά» θέματα της αντίστοιχης εποχής.

Και… ναι, καλά το καταλάβατε- αυτό συνέβη και φέτος στο CES, όπου η GSMA Intelligence, η ομάδα ερευνών αγοράς του GSM Association (που, άλλωστε, είναι ο βασικός διοργανωτής του Mobile World Congress) παρουσίασε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα έκθεση με βασικό αντικείμενο τις προτιμήσεις των καταναλωτών, σχετικά με τη σημερινή κατάσταση στις κινητές επικοινωνίες και, βεβαίως, το επερχόμενο (του χρόνου, άντε του αντίχρονου θα μπει και στη δική μας ζωή, αυτό είναι βέβαιο) «τσουνάμι» του 5G…

Με δυο διακριτές, όμως αλληλο-συμπληρούμενες έρευνες (Το μέλλον των Συσκευών’ και ‘Οι μεγάλες προσδοκίες του 5G’) η έκθεση δίνει μια καλή εικόνα των επιθυμιών των καταναλωτών σε 34 σημαντικές αγορές ανά τον κόσμο (36.0000 απάντησαν στους ερευνητές του GSMA, είτε online είτε με δειγματοληπτικές συνεντεύξεις).

Τα ευρήματα δεν μπορώ να πω ότι με εξέπληξαν – μάλλον αναμενόμενα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είναι σημαντικά, δίνουν μια σχεδόν σφαιρική εικόνα των αναγκών που έχουν (ή νομίζουν ότι έχουν) οι χρήστες, παράλληλα με χρησιμότατα στοιχεία για την κατάσταση της κινητής τηλεφωνίας σήμερα.

Πρώτο-πρώτο και ουσιαστικό εύρημα, ας πούμε, είναι ότι τα smartphone έχουν πλέον σχεδόν ολοκληρώσει την κυριαρχία τους – τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες χώρες- όπου χρησιμοποιούνται από περίπου το 90% των χρηστών – στις ΗΠΑ, ο μέσος όρος έχει φτάσει στα 2,5 smartphone ανά νοικοκυριό.

Ανάλογη είναι η εξάπλωση και στις διασυνδεδεμένες συσκευές, με τον μέσο όρο στα αμερικανικά και βρετανικά νοικοκυριά να φτάνει στις 6 συσκευές, με ανοδικές τάσεις, ειδικά τώρα που οι ψηφιακοί βοηθοί κάνουν ολοένα και πιο έντονη την παρουσία τους στην αγορά: στις ΗΠΑ υπάρχουν πλέον στο 16% των νοικοκυριών, έναντι μόλις 9%, πέρυσι!

Κι αν αναρωτιέστε για τα μερίδια αγοράς, Amazon και Google εμφανίζονται να ελέγχουν αθροιστικά ποσοστό της τάξεως του 85%...

Όμως, δεν είναι όλα ρόδινα και ανθηρά, όπως μαρτυρούν οι αριθμοί – στις ίδιες αγορές των ανεπτυγμένων χωρών, οι κάσκες εικονικής πραγματικότητας (είπαμε ότι η έρευνα καταπιάνεται και με τα κάθε λογής devices) εμφανίζουν στασιμότητα, γύρω στο 6% των νοικοκυριών, αν δεν πέφτουν κιόλας, όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Αντίθετα, κάτι καλύτερο γίνεται στο χώρο της επαυξημένης πραγματικότητας (AR) κι αυτό έχει, προφανώς, την εξήγησή του: όπως όλα δείχνουν, οι δημιουργοί εφαρμογών σ΄ αυτό το χώρο είναι περισσότερο δραστήριοι, με πεδία δόξης λαμπρά τη μόδα, φυσικά το gaming, αλλά και κάποιες επιχειρηματικές εφαρμογές, όπως πχ. στη συντήρηση / επισκευή εξοπλισμού ή σε συγκεκριμένες βιομηχανικές διαδικασίες…

Κι ερχόμαστε στο «ζουμί» της ιστορίας, τις επιθυμίες των καταναλωτών από το 5G. Όπως είναι αναμενόμενο, ο ένας στους δυο ερωτηθέντες (ποσοστό 56% για την ακρίβεια) στις ανεπτυγμένες χώρες, περιμένει πολύ υψηλότερες ταχύτητες και θεωρεί ότι εκεί θα παιχτεί το παιχνίδι από πλευράς παρόχων, για την προώθηση της νέας τεχνολογίας.

Όμως, στο ερώτημα αν θα πλήρωναν ακριβότερα αυτό το πλεονέκτημα, οι περισσότεροι ακολούθησαν την τακτική του «στρίβειν δια του αρραβώνος», χωρίς να δώσουν σαφή απάντηση… Νωρίς είναι ακόμα – θα το δούνε και θα «γλυκαθούνε», οπότε θα βάλουν και το χέρι στην τσέπη, ίσως πείτε… Ναι, σωστό κι αυτό, αλλά προηγουμένως πρέπει να μάθουν και πέντε (γιατί το λένε 5G, νομίζετε;) πράγματα!

Βλέπετε, απαντώντας στις ερωτήσεις των ερευνητών, μονάχα ένας στους τέσσερις (ποσοστό 25%) φάνηκε ενημερωμένος ότι το 5G θα φέρει μαζί του πλήθος νέες καινοτόμες υπηρεσίες και μονάχα ένας στους πέντε (ποσοστό 20%) ότι με την έλευσή του θα εγκαινιαστεί μια νέα εποχή, και σ’ ό,τι αφορά στις συσκευές. Να λέγονται κι αυτά – έχουμε πολύ δρόμο ακόμα...

Νέα χρονιά ξεκινά και το σύνηθες είναι να κάνουμε προβλέψεις για τις τάσεις που θα δούμε κατά τη διάρκεια των επόμενων 12 μηνών. Και το 2019 αναμένεται να είναι αρκετά ενδιαφέρον για όσους ασχολούνται με το χώρο των ψηφιακών τεχνολογιών και ειδικότερα με τους τομείς του digital marketing και του ηλεκτρονικού εμπορίου.

Στην Ελλάδα, συνήθως, οι τάσεις που εμφανίζονται στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και τη δυτική Ευρώπη καταφθάνουν με καθυστέρηση μερικών μηνών, οπότε το 2019 εκτιμάται ότι θα δούμε πολύ περισσότερα πράγματα γύρω από τον τομέα της χρήσης της φωνής ως μέσο διεπαφής με τις ψηφιακές συσκευές μας.

Η αίσθηση είναι πως Google και Amazon θα ανοίξουν τις σχετικές πλατφόρμες τους και στην ελληνική γλώσσα, κάτι που σημαίνει ότι θα δούμε να κάνουν την -επίσημη- εμφάνιση τους πολλές συσκευές που υποστηρίζουν το Google Assistant ή/και την Amazon Alexa.

Και αυτό θα αρχίσει να επηρεάζει και όλους όσους ασχολούνται με το digital marketing αλλά και το ηλεκτρονικό εμπόριο όπως έχει αποδειχθεί και στο παρελθόν. Η αλλαγή θα είναι σταδιακή αλλά σε κάθε περίπτωση θα είναι αρκετά σημαντική σε βάθος πενταετίας.

Από εκεί και πέρα, η περαιτέρω αξιοποίηση των δεδομένων που συγκεντρώνει μία επιχείρηση και ειδικά εκείνες που δραστηριοποιούνται στο χώρο του ηλεκτρονικού εμπορίου εξελίσσεται σε κλειδί για την επιτυχία ενός project.

Οι καταναλωτές ζητούν περισσότερο προσωποποιημένη εξυπηρέτηση και προτάσεις που να ταιριάζουν όσο το δυνατόν καλύτερα στις δικές τους προτιμήσεις και τα ηλεκτρονικά καταστήματα που τις προσφέρουν έχουν περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας.

Επιπλέον, η τεχνητή νοημοσύνη αναμένεται να είναι από τις βασικές τάσεις και αυτή τη χρονιά στον τομέα του digital marketing και του ηλεκτρονικού εμπορίου, καθώς αρχίζουν πλέον και υπάρχουν οι εφαρμογές και οι πλατφόρμες εκείνες που επιτρέπουν και σε μικρότερου μεγέθους επιχειρήσεις να αξιοποιήσουν το «περίφημο» ΑΙ.

Η κυριαρχία των φορητών συσκευών και ειδικά των smartphones δεν αμφισβητείται, όπως πλέον είναι αδιανόητο για οποιαδήποτε επιχείρηση πωλεί προϊόντα και υπηρεσίες μέσω του Διαδικτύου να μην έχει online καταστήματα που να είναι φιλικά προς τα smartphones.

Πλέον είναι πιο πιθανό ένας καταναλωτής να κάνει μία αγορά από το κινητό του παρά από τον φορητό υπολογιστή του και αυτό είναι κάτι που πρέπει να γίνει άμεσα κατανοητό από όλους εκείνους που θεωρούν ότι έχουν χρόνο προκειμένου να υλοποιήσουν ένα mobile friendly site.

Περιθώρια δεν υπάρχουν και η ταχύτητα με την οποία κινούνται τα πάντα γύρω από την ψηφιακή οικονομία δημιουργούν την ανάγκη στις επιχειρήσεις -κάθε είδους- να κινούνται με πολύ πιο γρήγορους ρυθμούς σε σχέση με το παρελθόν. Σε σημείο που είναι προτιμότερο να κάνεις κάτι και να αποδειχθεί λανθασμένη κίνηση παρά να μην κάνεις τίποτα και να περιμένεις.

Και αυτό είναι μία από τις σημαντικότερες τάσεις του 2019.

Τώρα που αρχίσαμε να χωνεύουμε τους κουραμπιέδες και τα μελομακάρονα (να μη μιλήσω για τις γαλοπούλες και τα χοιρινά…) ίσως είναι καιρός να περάσουμε σε πιο σοβαρά θέματα, που επηρεάζουν άμεσα το παρόν και το μέλλον μας – όπως, για παράδειγμα, τι μας επιφυλάσσει για το παρόν και το μέλλον μας η ραγδαία ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης!

Το είπα λίγο απότομα, είναι αλήθεια, αλλά το ίδιο απότομη είναι και η αύξηση στην καμπύλη της εισβολής του ΑΙ (το χαϊδευτικό της, από το Artificial Intelligence) στην καθημερινότητά μας…

Μια μικρή μονάχα γεύση από εφαρμογές μας έδωσαν και αρκετές από τις ομιλίες στο συνέδριο που συνόδεψε την eCommerce Expo, στα τέλη Νοεμβρίου, όπου ειδικά ο χώρος της Μηχανικής Μάθησης (που κι αυτή είναι μέρος του ΑΙ) είχε την τιμητική του…

Αλλά, βέβαια, δεν είναι οι μόνες… Όπως χαρακτηριστικά τονίζει σε πρόσφατο άρθρο του το έγκριτο «Information Week», η πρόοδος του ΑΙ είναι όχι μόνο συνεχής αλλά και εκθετική, καθώς νέες εφαρμογές κάνουν διαρκώς την εμφάνισή τους, οι οποίες «πατάνε» πάνω στις παλιότερες και μάλιστα επεκτείνονται ευρύτερα, αλλάζοντας τους κανόνες του παιχνιδιού, σε πλήθος νέους χώρους και κλάδους.

Από πού να πιάσεις και τι να αφήσεις… Τα chatbots -ας πούμε ένα κλασικό παράδειγμα, που αναφέρθηκε και στο Ζάππειο- δηλ. η επικοινωνία των πελατών/χρηστών/καταναλωτών με ρομπότ αντί για ανθρώπους, έχουν αρχίσει πλέον να θεωρούνται εκ των ων ουκ άνευ σε οργανισμούς και επιχειρήσεις, στέλνοντας τα παραδοσιακά call centers με τις θορυβώδεις σειρές των agents στο χρονοντούλαπο της ιστορίας…

Πώς το κάνουν; Κάτω από την «ομπρέλα» του ΑΙ, συν-εργάζονται μηχανική και βαθιά μάθηση, επεξεργασία φυσικής γλώσσας, ανάλυση και σύνθεση φωνής κλπ. κλπ. με τέτοιο τρόπο, ώστε ο καλών δύσκολα να καταλαβαίνει πλέον ότι μιλάει με μηχανή κι όχι με άνθρωπο…

Επόμενο είναι, λοιπόν, αφενός να υπάρχει αυξημένη ζήτηση για μηχανικούς (και όχι μόνο, καθώς συχνά απαιτούνται κι άλλες ειδικότητες, για να βγει το σωστό αποτέλεσμα) που μπορούν να υλοποιήσουν σύνθετα σχέδια και απαιτητικά project σε ουσιαστικά αχαρτογράφητα νερά, αφετέρου τα κάθε λογής πανεπιστήμια και εκπαιδευτικά ιδρύματα να τρέχουν (ακόμα και τα δικά μας) και να μη φτάνουν, για να καλύψουν με ανανεωμένα curricula, νέα τμήματα και πρόσθετα σεμινάρια τα συνεχή αιτήματα για νέα, επικαιροποιημένη γνώση, στον ευρύτερο χώρο της Επιστήμης Υπολογιστών.

Μάλιστα, τόσο τα ιδρύματα, όσο και οι κυβερνήσεις πολλών κρατών έχουν επιδοθεί σ’ έναν σκληρό αγώνα, προκειμένου να μη χάσουν έδαφος και μείνουν πίσω από τους άλλους, στην κούρσα για την τεχνολογική κυριαρχία στον πλανήτη. Για την ώρα, οι Ασιάτες δείχνουν να προηγούνται, με τους Αμερικανούς στο κατόπι τους και τους Ευρωπαίους, τρίτους, να ασθμαίνουν στην προσπάθειά τους να μη μείνουν ουραγοί.

Κι αν θέλετε περισσότερη ενημέρωση, άλλο τίποτα! Τους τελευταίους μήνες έχουν αυξηθεί κατακόρυφα οι κάθε λογής εκδηλώσεις/συνέδρια/σεμινάρια, παγκοσμίως αλλά και στα καθ’ ημάς, πάνω σ’ αυτό το αντικείμενο και τις παραφυάδες του, με ευφάνταστους και μη συνδυασμούς και εξειδικεύσεις.

Να ένα ενδεικτικό παράδειγμα: από τα πιο μεγάλα και έγκυρα ως προς το επίπεδο ενημέρωσης των συμμετεχόντων (προσοχή disclaimer – δεν κάνω διαφήμιση, αλλά έτσι έχουν τα πράγματα…) είναι το EmTech Digital, ένα fοrum του MIT Technology Review, που θα πραγματοποιηθεί στα τέλη Μαρτίου, στο Σαν Φρανσίσκο, με αντικείμενο τις εμπορικές χρήσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Στις επί μέρους ενότητες περιλαμβάνονται ομιλίες για ασφάλεια, προστασία του προσωπικού απορρήτου, διαφάνεια και λογοδοσία / θέματα ιδιαίτερα κρίσιμα, όσο επεκτείνονται οι χρήσεις του ΑΙ. Προφανώς, θα παρουσιαστούν πλήθος εφαρμογές στην υγεία, τις μεταφορές, τη δημόσια ασφάλεια, αλλά και την αστική ανάπτυξη, ενώ αναμένεται να προβληθούν ιδιαίτερα λύσεις σε δύσκολα και χρονίζοντα προβλήματα, όπως η ανακάλυψη νέων φαρμάκων.

Τέλος, με δεδομένο ότι πρέπει να προετοιμάζουμε και το μέλλον μας, το forum θα ολοκληρωθεί με ομιλίες και τραπέζια διαλόγου σχετικά με την ανάγκη (που φαίνεται όλο και πιο καθαρά, πλέον) για δικαιοσύνη, έλεγχο της βίας και καλύτερη ηθική στάση κατά την αξιοποίηση της Μηχανικής Μάθησης και της Τεχνητής Νοημοσύνης, γενικότερα.  

Μέρες που είναι, θες-δε θες, σε πιάνει το «έθιμο» των απολογισμών. Τι είχαμε – τι χάσαμε – τι καλά μας βρήκαν και τι κακά (παίζει να είναι και αρνητικό το ισοζύγιο…) μέσα στη χρονιά που πέρασε – τι ελπίζουμε να «σιάξει» μέσα στο ’19 (η πιο κλασική ερώτηση, μαζί με το «πότε βλέπεις εκλογές», αλλά και η πιο δύσκολη στην απάντησή της!)

Ε, λοιπόν, λέω για μια φορά να τα αποφύγω όλα αυτά και να μη βγάλω τη γυάλινη σφαίρα, που όλα τα δείχνει-όλα τα προβλέπει, από την ντουλάπα…

Άλλωστε, τι παραπάνω να μου πει από αυτά που ήδη βλέπουμε; Από τη μια μέρα στην άλλη θα αλλάξουν όλα γύρω μας, επειδή απλώς μπήκε ο καινούριος χρόνος; Το είπαμε και το μολογήσαμε πως -ευτυχώς ή δυστυχώς- ζούμε σε μια εποχή ανατροπών, τις οποίες «πυροδοτούν» διαδοχικά οι εκθετικές τεχνολογίες με την αχαλίνωτη ανάπτυξή τους.

Δεν μιλάμε πια για τα επόμενα βήματα, αλλά για τα επόμενα άλματα – και δεν το λέω εγώ αυτό, αλλά πάμπολλοι ειδήμονες.

Όπως ο Καρλ Σβαμπ, για παράδειγμα, ο ακαταπόνητος παρά τα κάμποσα χρονάκια του ιδρυτής και πρόεδρος του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός, ο οποίος -μεταξύ πολλών άλλων, που λέει σε πρόσφατο άρθρο του, με τίτλο Globalization 4.0- εκφράζει τη βεβαιότητα πως «η άνευ προηγουμένου πρόοδος της τεχνολογίας θα έχει σαν αποτέλεσμα τον εκ βάθρων μετασχηματισμό των κλάδων της υγείας, των μεταφορών, των επικοινωνιών, της παραγωγής, των διανομών και της ενέργειας, για να αναφέρουμε μονάχα μερικούς…

Η διαχείριση αυτών των αλλαγών θα απαιτήσει όχι μόνο καινούρια ρυθμιστικά πλαίσια για συνέργειες σε εθνικό και πολυεθνικό επίπεδο, αλλά επίσης κι ένα νέο μοντέλο παιδείας, που θα περιλαμβάνει στοχευμένα προγράμματα επανακατάρτισης των εργαζομένων σε νέες δεξιότητες.

Η πρόοδος σε θέματα ρομποτικής και τεχνητής νοημοσύνης σε συνδυασμό με τη γήρανση της πλειοψηφίας των κοινωνιών, μας υποχρεώνει να μετακινηθούμε από το σενάριο της παραγωγής και της κατανάλωσης προς εκείνο του διαμοιρασμού και της φροντίδας»…

Βάλτε δίπλα στη γήρανση και το πρόβλημα με το δημογραφικό (που το έχει όλη η Δύση, βέβαια, αλλά η Ελλάδα βρίσκεται για τα καλά στο «κόκκινο» από πλευράς γεννήσεων, με προβλέψεις ότι θα χάσουμε τον μισό πληθυσμό μας ως το 2068) κι ελάτε μετά να μιλήσουμε για μαντείες – τι να τις κάνουμε; Όλα είναι φανερά, μπροστά στα μάτια μας!

Θα μου πείτε, εσένα τίποτα δεν σου αρέσει; Από αισιοδοξία, τίποτα; ντιπ; Όλα τα ποτήρια μισοάδεια τα βλέπεις; Ε, όχι ακριβώς… Υπάρχουν και κάποια καλά σημάδια, όπως αυτή η πρόσφατη έρευνα της Korn Ferry, που «πατώντας» πάνω στην  πρόβλεψη για τεράστιες ελλείψεις σε υψηλής μόρφωσης ανθρώπινο δυναμικό μέσα στα επόμενα 10-12 χρόνια, «βλέπει» εταιρίες και οργανισμούς να μεταφέρουν κέντρα ερευνών, γραφεία, ακόμα και έδρες σε χώρες όπου υπάρχει τέτοια διαθεσιμότητα.

Αν το «δούμε» κι εμείς κατάλληλα, με κίνητρα και παροχές, οι οποίες θα «λειάνουν» το δρόμο, κάτι μπορεί να προκύψει, που δεν θα φέρει μονάχα νέες θέσεις εργασίας, αλλά μαζί και ανάσα στην οικονομία, ανάπτυξη, ανταγωνιστικότητα, brain gain -αντί του drain, με το οποίο πορευόμαστε τόσα χρόνια…

Τα  πρώτα σημάδια, από πλευράς αφίξεων, υπάρχουν και είναι θετικά! Αλλά, είπαμε - για να γίνουν όλα αυτά, καθώς βρισκόμαστε καιρό στην κόψη του ξυραφιού, θα πρέπει να το «δούμε» σοβαρά, με σχέδιο, στρατηγική και όραμα (ας κάνουμε και κάποια από αυτά που λέει ο κ. Σβαμπ, παραπάνω), έξω από κόμματα, κόκκινες γραμμές, μικροπολιτικές και προσωπικά συμφέροντα  - για την Ελλάδα, ρε γαμώτο! (αχ, Βούλα!)

Καλά, γυάλινη σφαίρα δεν έβγαλες - ευχή θα κάνεις ή θα το αρνηθείς κι αυτό; Μονάχα μια: είθε το ’19 να μας προκύψει καλύτερο (τουλάχιστον…) από το ‘18!

Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα νούμερα είναι πολύ καλός τρόπος για να πεις μία διαφορετική εκδοχή της πραγματικότητας. Αλλά σε πιο πολλές περιπτώσεις, τα νούμερα έρχονται να επιβεβαιώσουν την αίσθηση που έχεις για ένα συγκεκριμένο θέμα. Όπως, για παράδειγμα, ότι το ηλεκτρονικό εμπόριο στην Ελλάδα έχει αρχίσει να δείχνει σημάδια ωρίμανσης.

Δεν ξέρω κατά πόσο έχετε δει την έρευνα του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικού Εμπορίου (ELTRUN), αλλά περιλαμβάνει ορισμένα στοιχεία που δείχνουν ότι οι Έλληνες online καταναλωτές είναι πλέον αρκετά πιο ώριμοι και σε πολλές περιπτώσεις οι διαδικτυακές αγορές αποτελούν κομμάτι της καθημερινότητας τους.

Για παράδειγμα, η έρευνα έδειξε μία αύξηση κατά 20% του μέσου αριθμού των online αγορών στο διάστημα Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου από 12,26 (2017) σε 14,86 (2018). Επίσης, έδειξε περίπου κατά 20% της συνολικής μέσης αξίας των online αγορών.

Ακόμη, το 35% των online αγοραστών πραγματοποιούν ψηφιακά 1 στις 2 συνολικές τους αγορές (από 31% το 2017), ενώ το 85% των αγοραστών κάνει πάνω από το 80% των online αγορών του από Ελληνικά ηλεκτρονικά καταστήματα (από το 70% το 2017).

Τι δείχνουν τα παραπάνω στοιχεία; Ότι μπορεί ακόμη το ποσοστό διείσδυσης των online αγορών να μην είναι στην Ελλάδα στα ίδια επίπεδα με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά πλέον είναι μία από τις επιλογές που υπάρχουν.

Φυσικά, οι Έλληνες έχουν μία τάση να βγαίνουν εκτός σπιτιού για τα ψώνια τους και μην ξεχνάμε και τις διαφορετικές καιρικές συνθήκες, αλλά πλέον το e-commerce είναι συνηθισμένο φαινόμενο και όχι η εξαίρεση, όπως συνέβαινε στο παρελθόν.

Σε αυτό πρέπει να προσθέσουμε και το γεγονός ότι για την επόμενη γενιά των καταναλωτών, οι αγορές μέσω Διαδικτύου δεν είναι ένα «εξωτικό φρούτο» όπως ήταν μέχρι πριν μερικά χρόνια.

Αυτή η γενιά είναι πλήρως ψηφιακή και θεωρεί απολύτως φυσιολογικό να αγοράζει online, αφού κάνει σχεδόν τα πάντα online. Και ακόμη περισσότερο θεωρεί απολύτως φυσιολογικό να κάνει και τις αγορές της μέσω του smartphone της.

Γι’ αυτό και μία από τις βασικές συμβουλές που δίνεται σε όλους όσους φτιάχνουν τώρα το δικό τους ηλεκτρονικό κατάστημα ή αναβαθμίζουν το υφιστάμενο είναι να δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην εμπειρία χρήσης μέσω smartphone.

Γενικώς, το μέλλον δείχνει ιδιαίτερα προσοδοφόρο για το ηλεκτρονικό εμπόριο στην Ελλάδα. Και δεν είναι τυχαίο ότι βλέπουμε πολλές κινήσεις για ηλεκτρονικά καταστήματα σε κλάδους που δεν το περιμέναμε στο παρελθόν, όπως είναι, για παράδειγμα, τα σούπερ μάρκετ.

Όπως δεν είναι τυχαίο το ενδιαφέρον που υπάρχει από πολλές ξένες εταιρείες που κινούνται στο ευρύτερο κλάδο του ηλεκτρονικού εμπορίου να αποκτήσουν παρουσία στη χώρα μας. Και απ’ ότι φαίνεται το 2019 θα είναι μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα χρονιά για όλους όσους ασχολούνται με το χώρο του ηλεκτρονικού εμπορίου.