Μια από τις φράσεις-κλειδιά που ακούστηκε πάμπολλες φορές στη διάρκεια του διήμερου συνεδρίου στο πλαίσιο της EduTech Summit & Expo, της απόλυτα επιτυχημένης έκθεσης για εκπαιδευτικές υποδομές και όχι μόνο, η οποία πραγματοποιήθηκε το περασμένο Σαββατοκύριακο στο Ζάππειο, ήταν η ‘κριτική σκέψη’.
Το critical thinking αναφέρθηκε ξανά και ξανά ως είδος εν ανεπαρκεία στις μέρες μας, αλλά και ως απαραίτητο ζητούμενο στην εποχή της νέας κανονικότητας, όπου το πανταχού παρόν Διαδίκτυο συνεπικουρούμενο πλέον από τις ασύλληπτες δυνατότητες που παρέχει σχετικά εύκολα σε κακόβουλους και μη η Τεχνητή Νοημοσύνη, μπορεί να «σερβίρει» κυριολεκτικά τα πάντα στους πάντες, σε ελκυστική και κυρίως ‘εύπεπτη’ συσκευασία.
Πολλοί ομιλητές τόνισαν ότι η κριτική σκέψη είναι πλέον απαραίτητη στους χρήστες και στην κοινωνία -δηλαδή, όλους εμάς- ώστε να μπορούμε να καταλαβαίνουμε εγκαίρως και να προφυλασσόμαστε από τις ‘κακοτοπιές’ που είναι βέβαιο ότι θα συναντάμε όλο και πιο συχνά στο Διαδίκτυο: μ’ άλλα λόγια, περιεχόμενο πολωμένο, παραχαραγμένο ή αναληθές, με στόχο την παραπληροφόρηση, τη δυσφήμιση ή τη δημιουργία ψευδών εντυπώσεων.
Κι αυτή η ‘λήψη μέτρων’ μόνον εύκολη δεν είναι στις μέρες μας. Η αλματώδης τεχνολογική πρόοδος έχει ελαχιστοποιήσει τα σημεία που θα μπορούσαν να προδώσουν τη δουλειά ενός κακόβουλου – όλα μοιάζουν αληθινά, κείμενα, εικόνες, πρόσωπα, φωνές, μουσικές, χωρίς φυσικά να είναι...
Σαν να μην έφτανε αυτό, οι επαΐοντες δηλώνουν πως έρευνες έχουν δείξει ότι η αντίληψη αυτών των προβλημάτων έχει άμεση σχέση με την κατανόηση γραπτού κειμένου. Κι αυτό είναι ένα ακόμα υψηλότερο εμπόδιο γιατί, πολλά απλά, οι νεότερες ηλικίες διαβάζουν λίγο και -το χειρότερο- συγκρατούν λιγότερα απ’ όσα διαβάζουν, σε σχέση με τους παλιότερους. Με αυτό σαν δεδομένο, με την εστίαση της προσοχής να κρατάει μονάχα λίγα δευτερόλεπτα και την υπομονή των παιδιών να εξαντλείται τάχιστα, η διαμόρφωση κριτικής σκέψης φαντάζει ακόμα δυσκολότερη υπόθεση.
Σ’ αυτή τη συγκυρία, ίσως να μην απέχει πολύ από την πραγματικότητα ο αφορισμός που έδωσε ένας από τους ομιλητές, ο πολύπειρος στις αναδυόμενες τεχνολογίες καθηγητής στο Πάντειο, Κώστας Καρπούζης, που δήλωσε ότι τα κοινωνικά δίκτυα (ΣΣ. στα οποία καταφεύγουν στη συντριπτική πλειοψηφία τους οι νέοι, για την καθημερινή ενημέρωσή τους επί παντός του επιστητού) είναι το «τελευταίο νόμιμο ναρκωτικό».
Είναι παγκοίνως αποδεκτό πως τα κοινωνικά δίκτυα απευθύνονται κυρίως στο συναίσθημα, παρά στην ευφυΐα μας. Όμως, έτσι ανοίγουν την πόρτα στην παραπληροφόρηση: με τα click-baits και τους προβοκατόρικους τίτλους να σπρώχνουν με τη βοήθεια των αλγορίθμων τους χρήστες σε group-φούσκες, σε βάρος της αλήθειας του περιεχομένου και της ακρίβειας των λεγομένων.
Κι όσο δεν καταλαβαίνουμε -και, προφανώς, δεν ελέγχουμε- τι διαβάζουμε, είναι μάταιο να συζητάμε για τη διαμόρφωση κριτικής σκέψης, η οποία θα παραμένει ζητούμενο, όσο τα σημερινά παιδιά θα γίνονται έφηβοι, σπουδαστές και νέοι επαγγελματίες. Γιατί, ναι μεν καταναλώνουμε πληροφορίες, αλλά στην πραγματικότητα δεν αφομοιώνουμε τι διαβάζουμε, ώστε μετά να το επεξεργαστούμε, κάνοντάς το γνώση και βάση για το critical thinking.
Προφανώς, κανένας αλγόριθμος (όλοι οι ομιλητές τόνισαν εμφατικά πως η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι απόλυτα εξαρτημένη από εμάς) δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανθρώπινη σοφία και αναλυτική ικανότητα – δεν είναι παρά ένα εργαλείο, το οποίο μπορεί να ψάξει ταχύτατα σε βάσεις δεδομένων και να μας δώσει σε χρόνο dt «χείρα βοηθείας» στην (ενίοτε συνδυασμένη) αναζήτηση ιδεών, προτάσεων, λύσεων κλπ.
Όμως, πέρα από τόνους δεδομένων, η «μηχανή» δεν έχει δικές της αξίες, υιοθετεί μόνον εκείνες που παίρνει από εμάς. Εξ ου και το πρόσφατο κίνημα για «επιστροφή στις (ΣΣ. αρχαιοελληνικές, βεβαίως) ρίζες» με την επίκληση των διδαγμάτων του γνωστού και για τα «Ηθικά» του, Αριστοτέλη, από ουκ ολίγους ειδικούς στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Μόλις πριν από λίγες ημέρες έγινε μια τέτοια αναφορά (‘οι προγραμματιστές, που εκπαιδεύουν τους αλγορίθμους, πρέπει να έχουν ανθρωπιστική παιδεία, να ξέρουν ποιος είναι και τι μας διδάσκει ο Αριστοτέλης’) από τον Κωνσταντίνο Δασκαλάκη, πρόεδρο της Εθνικής Συμβουλευτικής Επιτροπής για θέματα ΑΙ, ενώ προς το τέλος του μήνα ετοιμάζεται μεγάλη εκδήλωση, πάνω στο ίδιο θέμα, στο Λύκειο, τον χώρο όπου δίδαξε ο μεγάλος φιλόσοφος στην Αθήνα, με τη συμμετοχή του ίδιου του πρωθυπουργού.
